Het Helse Hemelvuur

De kerkbranden in Hulst als gevolg van blikseminslag (1101-1876)

1.  Voorwoord Kerkbranden

1.1  De God der ere dondert

Afbeelding 4  (upi.com)

Foto van een door een bewakingscamera gemaakte video-opname van een blikseminslag in de Pleasant Grove Baptist Church in Ellijay, Georgia, V.S, op 14 maart 2017 om 03.00 uur. De beeldkwaliteit is niet geweldig, maar  verhult de concentratie van de enorme kracht en hitte op de punt van het relatief lage gebouw niet.

Op zondag 29 juli 1855 begint dominee Adrianus van Herwaarden ’s middags ontspannen aan zijn kerkdienst in de Nederlands-Hervormde Johanneskerk in het Gelderse Opheusden. Hij heeft genoeglijk geluncht in gezelschap van zijn tweede echtgenote Jennigje en twee van haar zussen, de twee kinderen Van Herwaarden, twee leden van de kerkenraad uit Waarder en collega-predikant Heiliger Wunder uit Purmerend. Het kerkgebouw zit stampvol, want Van Herwaarden is als mens geliefd en in zijn functie zeer gewaardeerd. Onder het aanzwellend gerommel van een naderend onweer verloopt de viering aanvankelijk volgens het protocol. Rond drie uur bestijgt de dominee de kansel en overziet zijn kudde, waarvoor hij een pittig sermoen in petto heeft rondom het thema in Mattheus boek 5, vers 27 “Gij hebt gehoord, dat van de ouden gezegd is: Gij zult geen overspel doen“.

Nauwelijks is hij zijn betoog begonnen of het noodweer ontlaadt zich in alle hevigheid. Bliksemflitsen volgen elkaar feller en sneller op en de responderende donderslagen doen het godshuis dreunen. De consternatie onder de gelovigen neemt snel toe van bange gezichten, geroezemoes en zenuwachtig geschuifel tot huilende vrouwen, angstkreten en ten slotte de vlucht van meer en meer kerkgangers naar buiten. In een poging zijn gemeente binnen te houden onderbreekt Van Herwaarden zijn donderpreek en verkondigt – volgens overlevering – met luide stem:
Vrienden! Beseft toch dat wij ons overal en altijd in de hand Gods bevinden. Hij kan ons hier in Zijn tempel ook behoeden, evenals elders. Hij is almachtig en geducht, maar Hij is ook lankmoedig en groot van goedertierenheid. Laten wij uit het voorbeeld van David leren, God in al Zijn werken te bewonderen. O, in een der psalmen herinnert hij ons zo treffend, dat ook dit ontzaglijke natuurverschijnsel in ’s Hoogsten macht staat, als hij zegt, “de God der ere dondert”. Mocht ook deze stem van de Almacht in ons allen opwekken, de begeerte om steeds zo te mogen leven, dat wij ieder ogenblik gereed konden zijn om door de Heer van leven en dood opgeroepen te worden 1.

Als deze welsprekendheid op het ‘moment suprème’ waar is,  heeft de dominee de hem toegedichte profetische woorden van zijn laatste volzin nauwelijks meer beseft. Met een griezelig perfecte, maar allerbelabberdste timing slaat de bliksem ongenadig fel op de kerktoren, een aantal balken, planken en honderden leien van het torendak smijtend. Vrijwel gelijktijdig zien de achtergebleven aanwezigen in de kerk een vonk op het voorhoofd van Van Herwaarden. Zijn hoofd slaat naar voren, zijn lichaam naar achteren en de sokkel van de kansel splijt finaal uiteen. De ontlading ontneemt de 40-jarige dominee vrijwel direct het leven. Een opgeroepen arts concludeert dat de elektriciteit door het hele lichaam moet zijn gegaan, want de dominee heeft een kleine schroeiplek op zijn hoofd, verschillende kledingstukken zijn aan flarden, een gesp van zijn schoen is weggeslagen, een sok gescheurd, een schoen uiteengereten en er is een verwonding zichtbaar onderaan een van zijn benen.

Een bliksemschicht doet feitelijk niets anders dan het opheffen van een zeer groot verschil tussen de negatieve lading van de onderkant van een wolk en het positieve aardoppervlak. Hij neemt via materiaal, dat de elektriciteit het beste geleidt, letterlijk de weg van de minste weerstand. De dorpskerk in Opheusden maakte het de bliksem in dit opzicht gemakkelijk, omdat het op de relatief korte route van de lage toren via de preekstoel naar de bodem veel metaal tegenkwam: eerst de wijzerplaat en andere onderdelen van het uurwerk; direct aan de andere kant van de scheidingsmuur tussen toren en schip de ijzeren bevestigingsbouten van het boven de kansel hangende klankbord,  dat zelf ook van metaal was en ten slotte ijzeren klampen van de ophanging van de preekstoel. Midden in het natuurgeweld stond de onfortuinlijke dominee.

Afbeelding 5 (geheugen.delpher.nl;  universiteitsbibliotheek V.U. Amsterdam)

Lithografie van  Carel Last uit 1856 ter herinnering aan de tragisch om het leven gekomen dominee van Herwaarden (1815-1855). 

  1. Dit citaat en de andere citaten in deze paragraaf: www.heemkundigekringfijnaartenheijningen.nl/lokale-geschiedenis/het-noodlot-van-ds-van-herwaarden; Hattum, G.H. van.
Uw inschrijving kon niet worden opgeslagen. Probeer het opnieuw.
U bent met succes aangemeld voor onze nieuwsbrief

Meld u aan voor onze nieuwsbrief